بیوتکنولوژی، یکی از شاخه‌های علم زیست‌شناسی است که بر پایه «استفاده صنعتی از روش‌ها و سوژه‌های زیستی» استوار است. رشته زیست‌فناوری، در حال حاضر، از طریق آزمون سراسری، در دو مقطع کارشناسی و دکتری تخصصی پیوسته، دانشجو می‌پذیرد. این رشته، سرشار از درس‌های حفظی و محاسباتی است که بیشتر آن‌ها با زیست و شیمی مرتبط هستند و با دنیایی از اصطلاحات علمی و اسامی تخصصی سروکار دارد که ورود به آن، نیازمند داشتن مهارت کافی در زبان انگلیسی است.
رشته بیوتکنولوژی، به دلیل ماهیت چندوجهی خود، با تمام علوم زیست‌شناسی، شیمی، ریاضی و فیزیک، سروکار دارد و در این راه، ابزارهای مختلف کامپیوتری را به کار می‌گیرد.
ویژگی دیگر این رشته، مبتنی بودن آن بر پایه تفکر خلاق و پشتکار است. چرا که در کلاس درس رشته بیوتکنولوژی، تنها اصول و قوانین حاکم بر دستگاه‌های زیستی و آزمایشگاهی، همراه با مثال‌هایی از کاربردهای فعلی آن‌ها تدریس می‌شود. اما آنچه پیش‌روی ماست، به‌مراتب گسترده‌تر، پیچیده‌تر و درعین‌حال، هیجان‌انگیزتر است.
به بیان دیگر، آنچه در این رشته دانشگاهی، تدریس می‌شود، تنها، به منزله جرقه‌ای در ذهن دانشجویان است و سرنوشت این جرقه‌ها، به خود آن‌ها بستگی دارد. خواه، آن را به خاموشی بکشانند، خواه، از آن نوری بگیرند و طرحی نو دراندازند!
از سوی دیگر، انتظار می‌رود هر فارغ‌التحصیل این رشته دانشگاهی، به‌ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی، بتواند یک شرکت دانش‌بنیان زیست فناورانه را تأسیس و اداره کند، یا به‌عنوان مسئول کنترل کیفیت در آزمایشگاه‌های کارخانجات صنعتی، مشغول به کار شود. هرچند، در سال‌های اخیر، حمایت‌های دولت از شرکت‌های زیستی، افزایش‌یافته است، اما هنوز کافی نیست.
بنابراین، می‌بایست خود افراد، سرمایه مالی کافی برای شروع یک فعالیت اقتصادی را داشته باشند، یا بتوانند با تدوین یک طرح تجاری مناسب، سرمایه‌گذاران را متقاعد به سرمایه‌گذاری بر روی پیشنهاد خود کنند. بیشتر دانش‌آموختگان رشته بیوتکنولوژی، گزینه دوم را انتخاب می‌کنند. تدوین یک طرح تجاری مناسب، مذاکره با سرمایه‌گذاران و عقد قرارداد، همه‌وهمه، مواردی هستند که برای ورود به بازار کار، باید به‌خوبی در آن‌ها خبره شوید.

پس اگر…

• نسبت به ویژگی‌های موجودات مختلف و کاربرد آن‌ها در زندگی انسان، کنجکاو هستید.
• نسبت به مشکلات فعلی سبک زندگی بشر، مثل آلاینده‌ها و سوخت‌های فسیلی، کنجکاو هستید.
• از شکست، نمی‌ترسید.
• از کارگروهی، لذت می‌برید.
• تفکر خلاق دارید.
• از ورود به کارهای چالشی، لذت می‌برید.
• حوصله محاسبات سنگین، یادگیری انواع نرم‌افزارها و طرز کار دستگاه‌های پیچیده آزمایشگاهی را دارید.
• عاشق زیست و شیمی هستید.
• تمایل به تأسیس یک کار خصوصی و ورود به میدان رقابت دارید.
• در زبان انگلیسی، مهارت کافی را دارید.

 رشته بیوتکنولوژی، به‌احتمال زیاد، انتخاب مناسبی برای شماست.

دانش‌آموختگان رشته زیست‌فناوری، در مقطع کارشناسی، می‌توانند با شرکت در آزمون کارشناسی‌ارشد و دکترای تخصصی این رشته، در یکی از شش گرایش زیر، ادامه تحصیل دهند:

• بیوتکنولوژی فراورش زیستی (Bio-remediation)
این گرایش به طراحی انواع رآکتورهای زیستی در مقیاس کوچک تا صنعتی می‌پردازد. روند تولید و استخراج آنزیم‌ها و متابولیت‌های صنعتی و دارویی، از جمله مباحث این گرایش هستند. رآکتورهای زیستی از قطعات مختلفی تشکیل می‌شوند که شرایط بسیار دقیقی برای رشد میکروب‌ها و متابولیت‌های خاص فراهم می‌کنند. امروزه برای نتیجه‌گیری بهتر و جلوگیری از هدررفت زمان، به‌جای کشت سلول توسط کاربر که امکان آلوده‌شدن محیط کشت و ازبین‌رفتن سلول‌ها وجود دارد؛ از انواع رآکتورهای زیستی استفاده می‌شود.

• بیوتکنولوژی میکروبی
استفاده از انواع باکتری‌ها، قارچ‌ها و مخمرها به منزله کارخانه‌های تولید پلی‌ساکارید، پروتئین و لیپید، از جمله مباحث مهم این گرایش، به شمار می‌روند. در کنکور کارشناسی‌ارشد این گرایش، درس‌های زیست‌شناسی، میکروبیولوژی و ژنتیک دارای ضریب ۳ هستند که اهمیت بالایی دارند. رشته بیوتکنولوژی میکروبی در سطح جهان بازار کار خوبی دارد. فارغ‌التحصیلان ارشد رشته بیوتکنولوژی میکروبی در ایران می‌توانند در شرکت‌های تولیددارو و صنایع غذایی مشغول به کار شوند.

• بیوتکنولوژی مولکولی
به‌کارگیری ابزارهای مهندسی ژنتیک و مهندسی پروتئین، به‌منظور تولید آنتی‌بادی‌های منوکلونال، غشا و حسگرهای زیستی، بخش عمده مباحث این گرایش را به خود اختصاص می‌دهند. زیست‌شناسی مولکولی مطالعه مولکول‌های درون‌سلولی است و بیوتکنولوژی برای تولید محصولات مفید مانند داروها از نحوه عملکرد سیستم‌های بیولوژیکی استفاده می‌کند. فارغ‌التحصیلان ارشد رشته بیوتکنولوژی مولکولی می‌توانند به‌عنوان محقق در بیمارستان‌ها، کارشناس فنی در آزمایشگاه‌ها به‌خصوص در آزمایشگاه‌های صنایع غذایی و کارشناس فروش محصولات دارویی مشغول به کار شوند.

• بیوتکنولوژی پزشکی
اهداف گوناگون بالینی، از جمله، تشخصی سرطان، تولید انواع واکسن، تعیین نقشه ژنی، درمان‌های مولکولی و تولید پروتئین‌های نوترکیب دارویی، عمده مباحث این گرایش بیوتکنولوژی هستند. فارغ‌التحصیلان این رشته محققینی هستند که در محیط آزمایشگاهی درباره بیماری‌ها و نحوه بهبود آن‌ها به پژوهش می‌پردازند و در نتیجه محصولات دارویی تولید می‌کنند.

• بیوتکنولوژی کشاورزی
کشت سلول و بافت گیاهی، تعیین نقشه ژنی گیاهی، مهندسی ژنتیک گیاهی، تولید بذر و نهال مقاوم در برابر شرایط نامناسب محیط، بیماری‌های متداول و حشرات و آفات عمده، تولید کودهای زیستی و همچنین آنزیم‌ها و هورمون‌های با منشأ گیاهی، بخش عمده‌ای از مباحث این گرایش، محسوب می‌شوند. محصولات بیوتکنولوژی به طور قابل‌توجهی به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کنند.

• بیوتکنولوژی محیطی
استخراج معادن به روش‌های زیستی، تصفیه پساب‌ها و رفع آلاینده‌های خطرناک و جامد، رفع آلودگی دریاها و بازسازی زیستی محیط، مباحث عمده این گرایش، به شمار می‌روند. بیوتکنولوژیست‌های زیست‌محیطی میکروب‌های مناسب را برای اصلاح یک منطقه خاص و آلاینده‌های منحصربه‌فرد آن شناسایی، استفاده و توسعه می‌دهند. خاک‌آلوده ممکن است در محل اصلاح شود، یا در ظروف قرار داده شود و برای اصلاح به منطقه دیگری حمل می‌شود.

• بیوتکنولوژی گیاهی
لازم به یادآوری است که رشته بیوتکنولوژی در مقطع دکترای پیوسته نیز، شامل سه مرحله آموزشی مجزاست که به ترتیب، دربرگیرنده دروس کارشناسی، ارشد و دکترای این رشته هستند. دانشجویان این رشته، پس از طی مراحل اول و دوم، در یکی از شش گرایش یاد شده، به تحصیل خود، ادامه می‌دهند.

در بخش‌های پیش، مهم‌ترین درس‌های ارائه شده در رشته بیوتکنولوژی را مطرح کردیم. هرچند گذراندن این واحدهای تئوری و عملی، دانشجویان را آماده ورود به بازار کار می‌کند، اما برای تبدیل‌شدن به یک بیوتکنولوژیست موفق، باید علاوه بر توانمندی‌های بالا، مهارت‌های زیر را هم کسب کنید.

• مهارت‌های مرتبط با کارآفرینی، به‌ویژه بازاریابی و فروش
• مهارت در علم ریاضی به دلیل محاسبات پیچیده در زمان طراحی و تفسیر آزمایش‌ها
• مهارت در گفتگو و ارتباط با مراجعین، سازمان‌ها، رقیبان و سرمایه‌گذاران
• توانایی راهنمایی و آموزش دیگران
• به‌روز بودن همیشگی به‌واسطه بهره‌گیری از پایگاه‌های اطلاعاتی موثق
• آشنایی با پژوهش‌های علمی و عملی در زمینه کاری خود
• آشنایی از اولویت‌های پژوهشی سازمان‌ها و نهادهای مختلف
• برقراری ارتباط مؤثر با کارخانجات و صاحبان مشاغل مختلف

بیوتکنولوژی، یک‌رشته نوظهور از شاخه‌های زیست‌شناسی است و بسیاری از دانشمندان، از آن با عنوان پاک‌ترین و سودآورترین صنعت حال حاضر، یاد می‌کنند. این رشته، به دلیل ماهیت چندبعدی خود، علوم مختلف را به هم پیوند می‌زند و ازاین‌جهت، یک دانش بین‌رشته‌ای به شمار می‌رود.

دانش‌آموختگان این رشته، به‌ویژه در مقطع دکتری تخصصی، از مهارت‌های بالایی برای طراحی انواع آزمایش‌ها و تحلیل و تفسیر نتایج آن‌ها برخوردارند. همچنین، بر حسب گرایش انتخابی خود، به‌خوبی با جنبه‌های مختلف زیستی و دستورزی موجودات مختلف، مانند میکروب‌ها، گیاهان، سلول‌های جانوری و غیره، آشنایی دارند.
آن‌ها، برای رسیدن به اهداف گوناگون، از این مهارت‌ها برای دستورزی ژنتیکی سلول‌های مختلف، بهره می‌گیرند. به همین جهت، می‌توان گفت دانش‌آموختگان رشته بیوتکنولوژی، به‌ویژه در سال‌های اخیر، از موقعیت‌های شغلی خوبی برخوردار بوده‌اند و پیش‌بینی می‌شود که این روند، همچنان ادامه داشته باشد. بخشی از حوزه‌های کاری متناسب با رشته بیوتکنولوژی، در ادامه آمده‌اند.

• حذف آلاینده‌های زیستی از پساب کارخانه‌ها
• تولید سوخت‌های زیستی
• بازیافت به روش زیستی
• تولید آنزیم یا هر پروتئین دیگر برای مصارف دارویی/کشاورزی/صنعتی
• تولید گیاهان مقاوم به انواع تنش‌های شوری/آفات/علف‌کش‌ها
• توسعه سویه‌های صنعتی
• افزایش سطح تولید فراورده‌های مختلف در ارتباط با محصولات کشاورزی/دامی/میکروبی

توجه داشته باشید همان‌طور که از پیداست، حجم عمده‌ای از درس‌های کلیدی و کاربردی در این رشته، در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری تخصصی، عرضه می‌شود؛ بنابراین، بدیهی است که دانش‌آموختگان این مقاطع، در مقایسه با فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی، از شانس بسیار بالاتری برای به‌دست‌آوردن موقعیت‌های شغلی، برخوردار هستند.

همان‌طور که در بخش پیش، گفتیم، بیوتکنولوژی، یکی از رشته‌های نوین زیستی به شمار می‌رود و نقش کلیدی آن در صنعت، به‌تدریج، در حال روشن‌شدن است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان، سازوکارهای مناسب برای بهره‌گیری از خدمات و محصولات بر پایه بیوتکنولوژی، فراهم شده است.
در کشور ما نیز، در سال‌های اخیر، تولید سویه‌های صنعتی، حذف آلاینده‌ها، تولید سوخت‌های زیستی و انواع روش‌های بازیافت زیستی، در اولویت قرار گرفته‌اند و روند تأسیس و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان زیستی نیز، شتاب گرفته است. بااین‌همه، هنوز، مسیر فناوری‌های زیستی در ایران، بسیار پر نشیب‌وفراز است و بی‌شک، لازمه عبور از آن، صبر، پشتکار، خلاقیت، داشتن ایده‌های نو و یادگیری مهارت‌های مختلف، از جمله فنون مذاکره، بازاریابی و قدرت حفظ سرمایه است.
بسیاری از دانش‌آموختگان دانشگاهی، به‌ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی، از توانایی علمی، بهره هوشی و پشتکار کافی برخوردارند. اما آنچه رمز موفقیت عده کمی از آن‌هاست، مهارت‌های کارآفرینی است که به‌ویژه در مورد رشته‌هایی مثل بیوتکنولوژی، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
اکیداً توصیه می‌کنیم دانشجویان بیوتکنولوژی، در دوران تحصیل خود، با سازمان‌ها و مشاغل مختلف و همچنین با دانشجویان رشته‌های دیگر آموزشی، در ارتباط باشند. چنین تعاملی، از یک سو، آن‌ها را با بخشی از مشکلات حرفه‌های مختلف، آشنا می‌کند که به روش‌های زیستی، قابل‌حل هستند و از سوی دیگر، دانشجویان را با پتانسیلی که در دیگر رشته‌ها، برای حل همان مسائل، نهفته است، آشنا می‌سازد. به بیان دیگر، به آن‌ها یاد می‌دهد که از زاویه‌های مختلفی به یک موضوع، نگاه کنند. این مهارت، کلید حل بسیاری از مشکلات، در حوزه‌های مختلف کاری است.
برای ورود به بازار کار، علاوه بر آشنایی با مهارت‌های تخصصی رشته موردنظر باید با سایر مهارت‌های فردی هم آشنایی داشته باشید. در حقیقت، این مهارت‌های فردی هستند که یک شخص را از میان رقبا متمایز می‌کنند و سبب موفقیت او در زمینه‌ها و موقعیت‌های شغلی می‌شوند. چنین مهارت‌هایی سبب تعامل بهتر فرد در سازمان و محیط‌های کاری خواهد شد و به طور معمول با نام «مهارت‌های نرم» از آن نام می‌برند.